کمک های اولیه، وظایف امدادگر، ارزیابی مصدوم

اگر در حالی که از کوچه ای عبور می کنید، مصدومی بر زمین افتاده باشد شما چه خواهید کرد؟ مسلما اگر شما کسی باشید که با اصول کمک های اولیه آشنایٔی دارد میتوانید وضعیت او را بررسی کنید و او را از مرگ احتمالی نجات دهید ولی اگر ندانید برای مصدومی که بیهوش است یا دچار تشنج شده چه برخوردی لازم است باید مانند بقیه تماشاچی باشید. در حوادث و سوانح فرصت کم است و لحظه ها می توانند تعیین کننده سرنوشت یک انسان باشند و در بعضی مواقع میتوان با اقدامی ساده یک انسان را از مرگ نجات داد و او را دوباره به آغوش خانوادهاش برگرداند و یا از بروز عواقبی که ممکن است در اثر یک حادثه برایش ایجاد شود پیشگیری کرد.

کمک های اولیه

شامل اقداماتی است که هنگام وقوع حوادث برای جلوگیری از مرگ، پیشگیری از صدمات و عوارض بعدی و یا کاهش درد و رنج مصدوم پیش از رسیدن افراد حرف های و یا انتقال وی به مراکز درمانی به عمل می آید.

از آنجا که این اقدامات به مهارت و تخصص نیاز دارد، تعریف دیگری از کمک های اولیه ارایٔه شده، و آن کاربرد صحیح و ماهرانه اصول ارایٔه اقدامات اولیه در هنگام بروز حادثه با استفاده از وسایل موجود و به منظور پیشگیری از ضایعات احتمالی یا مرگ مصدوم می باشد.

این اقدامات می تواند از یک پانسمان ساده زخم و جراحت تا انجام عملیات احیاء قلبی- ریوی برای بیماری که دچار ایست قلبی- تنفسی شده است را شامل شود.

اهداف کمک های اولیه:

· نجات جان مصدوم

· جلوگیری از وخیم تر شدن حال مصدوم

· افزایش احتمال بهبودی مصدوم

· کاهش درد و رنج مصدوم

وسایل کمک های اولیه:

وسایل کمک های اولیه عبارتست از حداقل وسایل موجود که وجود این وسایل سبک و کم حجم، در منزل و یا اتومبیل برای هر امدادگر ضروری است، که این وسایل درون جعبه سبک وکم حجمی با نام جعبه کمک های اولیه طبق نظم خاصی چیده شده است و شامل موارد زیر می باشد:

۱- گازها (ساده و استریل) و پد چشمی

۲- باندها (ساده،کشی ،کراواتی و سه گوش)

۳- سنجاق

۴-چسب

۵ـ قیچی

۶- آبسلانگ

۷- ماده ضد عفونی کننده(بتادین…)

۸- پنس

۹- پنبه

۱۱- ماسک جیبی احیاء

۱۱- چراغ قوه

۱۲- دماسنج (ترمومتر)

۱۳-گوشی و فشارسنج (انتخابی)

۱۴ –دستکش

۱۵- آتل(مقوایی، چوبی یا آلمینیومی درقطعات مختلف)

۱۶- قرص مسکن (استامینوفن)

۱۷- کتاب کمک های اولیه

۱۸- خودکار و کاغذ یادداشت

۱۹- آدرس و تلفن های ضروری

۲۱- برنامه آمادگی خانوار در بلایا

خصوصیات امدادگر:

یکی از خصوصیات امدادگر کسب مهارت در جهت کمک به همنوعان خویش است. او از انتقاد دلگیر نمی شود و تا زمانی که فرد ذیصلاح و یا پزشک در صحنه حضور یابد مسیٔولیت جان مصدوم را به عهده می گیرد و اگر صحنه حادثه از طرف مامورین انتظامی کنترل نشده باشد، بایستی مسیٔولیت ایجاد نظم را نیز به عهده گیرد چرا که در یک محیط متشنج و پر از هرج و مرج نمی توان اقدام موثری برای کمک به مصدومین انجام داد. امدادگر شخصیتی مصمم و با تدبیر دارد، افرادی که در محل سانحه تجمع یافته اند تحت مدیریت وی به کمک مجروحین می شتابند و با قاطعیت در جهت ایجاد نظم و اجرای اقدامات اولیه کمک رسانی به مجروحین و مصدومین انجام وظیفه می نمایند. البته این موارد تنها مربوط به حوادث و سوانح خیلی بزرگ و مهم نبوده و در یک صحنه تصادف اتومبیل هم صادق است. امدادگر بیش از آنکه حرف بزند عمل می نماید و در حوادث دلخراش روحیه مستحکم و قوی دارد و به بستگان مصدوم و دیگران آرامش می بخشد، امدادگر فرصت کافی جهت بررسی دقیق وضعیت آسیب دیدگان را ندارد و به همین دلیل کوچکترین علایٔمی که نشان قدرت و شروع ضایعه جبران ناپذیر باشد را مورد توجه قرار داده و با سهل انگاری و اغماض به مصدوم نگاه نمی کند و به گفته او اعتماد می نماید.

در مجموع شخصیت امدادگر و یا خصوصیات وی فوق العاده واجد اهمیت بوده و می توان مهمترین نکات شخصیتی وی را چنین بیان نمود: احساس مسیٔولیت، دانش و مهارت، سرعت و قاطعیت، نظم و خونسردی، مدیریت و دقت.

وظایف امدادگر:

اصول کلی کمک های اولیه در تمام سوانح، صرفنظر از وخامت آن یکسان می باشند. حادثه هرچه که باشد وظیفه امدادگر آن است که به سرعت و با خونسردی به طور صحیح وارد عمل شود. وظایف امدادگر را می توان درپنج عنوان طبقه بندی نمود:

۱ ـ برخورد مناسب با حادثه و مصدوم

۲ ـ ارزیابی صحنه حادثه

۳- معاینه و ارزیابی مصدوم

۴ ـ اقدامات درمانی

۵ ـ انتقال مصدوم

۱ـ برخورد مناسب با حادثه و مصدوم

در برخورد با مصدوم و اطرافیان وی حفظ آرامش و خونسردی و همچنین انتقال این آرامش به مصدوم و اطرافیان او میتواند اعتماد و اطمینان آنها را در کمک رسانی جلب نماید. مسلماً با مطرح نمودن یک تشخیص غلط برای مصدوم یا بیمار موجب ایجاد ترس و اضطراب در آنها خواهید شد. اجازه ندهید مصدوم جراحات خود را ببیند این امر ممکن است وضعیت مصدوم را بدتر نماید و یا عدم رعایت احترام و دستپاچگی شما می تواند موجب سلب اعتماد مصدوم و همراهان او از شما شود. پس از کسب اطمینان از اینکه برای نجات مصدوم خود را به خطر نمی اندازید، چنانچه پزشک، پرستار، تکنسین اورژانس یا شخص با تجربه تر از شما در محل حضور نداشت با آرامش عهده دار مسیٔولیت امداد شوید.

۲ـ ارزیابی صحنه حادثه

ابتدا برخود مسلط شوید و بررسی دقیقی از وضعیت سانحه به عمل آورید و در مورد اولویت اقدامات، تصمیم گیری نمایید. شرایطی که در این امر موثر هستند عبارتند از: رعایت ایمنی، کمک خواستن از دیگران، و تقاضای کمک از مراکز اورژانس.

رعایت‌‌ایمنی‌ نخستین و مهمترین اولویت کار شما، حفظ امنیت خود شما است. این قانون را به یاد داشته باشید: در صورتی که آسیب ببینید قادر به کمک به مصدوم، سایر امدادگران یا خود نخواهید بود. بنابراین خود را از مکان های بالقوه خطرناک مانند نواحی نشت مواد سوختنی، آتش سوزی، خروج مواد شیمیایی، وجود اشعه و . . . دور کنید. هیچگاه وارد صحنه های شلوغ و بی ثبات مانند صحنه جنایت، گروگانگیری و آشوب نشوید مگر این که تحت کنترل نیروهای پلیس باشد. وقتی احساس می کنید بیمار، بستگان او یا افراد حاضر در صحنه تحت تاثیر داروها و یا الکل قرار دارند یا دچار اختلالات رفتاری یا مشکلات روانی هستند، بسیار احتیاط کنید. در صحنه حادثه راهنمایی های پلیس، نیروی برق و آتش نشانی و سایر کارشناسان را بکار بگیرید.

برای مثال:

تصادفات جاده: یکی از حاضرین را مأمور کنید که ترافیک را کنترل نماید، او را در محلی دور از خود و مصدومین بگذارید. مواظب خطر آتش سوزی از ناحیه باک بنزین باشید، موتورهای روشن را خاموش نمایید.

گاز و دودهای سمی: درصورت امکان بلافاصله منبع گاز یا دود را قطع و مصدوم را از محل خارج کنید.

برق گرفتگی: اتصال برق را قطع کنید و احتیاط نمایید در حین انجام کمک های اولیه با برق تماس پیدا نکنید.

آتش سوزی و ریزش آوار: قبل از هر کاری بلافاصله مصدوم را به محل امن انتقال دهید. برای درمان مصدومان لازم است محیط را ایمن سازید. برای حفظ ایمنی بیماران یا افراد حاضر می توانید مسیر عبور و مرور وسایل نقلیه را تغییر دهید. در شب لباس های روشن و در صورت امکان وسایل شب نما استفاده نمایید و به صحنه حادثه نور کافی بتابانید. علاوه بر این در صورت لزوم برای جلوگیری از بیماری های عفونی به هنگام مراقبت از مصدوم از وسایل جدا کننده ترشحات بدن مانند دستکش لاتکس، ماسک و در صورت امکان عینک محافظ و گان استفاده کنید.

درخواست ‌‌کمک ‌‌از ‌حاضرین‌ بعضی از حاضرین می توانند کاملا مفید باشند و در درمان مصدومین به شما کمک کنند. سایر حضار ممکن است فقط سر و صدا راه بیاندازند. این دسته از افراد را با مسیٔولیتی که به آنها واگذار میکنید، مشغول نمایید و مانع دخالت آنها در کارتان شوید. از فردی بخواهید که ترافیک را کنترل کند و از دیگری درخواست نمایید جلوی ازدحام جمعیت را بگیرد. عدهای را برای درخواست کمک به سوی تلفن روانه کنید و مطمیٔن شوید که پیامی را که باید برسانند کاملا فهمیده اند. برای اطمینان از این قضیه از آنها بخواهید که پیام را بنویسند یا تکرار کنند. از کلیه افراد بخواهید که پس از انجام کار، گزارش خود را به شما بدهند.

تقاضای ‌‌کمک ‌‌از‌ مراکز ‌اورژانس‌ در صورتی که احساس کردید به امکانات و یا نیروهایی مانند آمبولانس، پلیس و آتشنشانی احتیاج دارید، در این زمینه اقدام نمایید. چنانچه خودتان و یا فرد دیگری را جهت انجام این امور فرستاده اید، اطمینان حاصل نمایید که اطلاعات به درستی انتقال یافته است.

الف ـ شماره تلفن خودتان: (اگر در محل حادثه تلفن وجود دارد) شماره تلفن را در ابتدا به مسیٔول مربوطه بدهید تا اگر به هر دلیلی مکالمه قطع شد او بتواند با شما تماس برقرار کند.

ب ـ محل دقیق سانحه: به نزدیکترین خیابان اصلی یا سایر نشانه های راهنمایی کننده اشاره نمایید.

پ ـ نوع و شدت حادثه: به طور مثال تصادف رانندگی، دو اتومبیل به هم خورده اند، چهار نفر مصدوم شده اند.

ت ـ تعداد، جنس و سن تقریبی مصدومین و در صورت امکان ماهیت جراحت.

ث ـ تقاضای کمک های ویژه در موارد خاص: چنانچه با مواردی نظیر حمله قلبی یا زایمان مواجه هستید. قبل از گذاشتن گوشی تلفن مطمیٔن شوید که تمام اطلاعات ضروری رد و بدل شده است.

فراموش نکنید

تلفنهای ضروری: اورژانس: ۱۱۵ آتشنشانی: ۱۲۵ پلیس: ۱۱۰

۳- ارزیابی مصدوم

پس از تضمین امنیت صحنه حادثه، نیازهای مصدوم اولویت بعدی است بنابراین برای تعیین این نیازها و مشکلات لازم است مصدوم را ارزیابی کنید. ارزیابی مصدوم را باید براساس اصل اولویت های درمانی انجام دهید. اولویت درمانی بدان معنی است که باید ابتدا مشکلاتی را که خطر فوری برای مصدوم ایجاد می کنند شناسایی و حل کنید و تنها پس از آن توجه خود را به مشکلات با فوریت کمتر و یا خطراتی که ساعتها یا حتی روزها بعد ایجاد میشوند، معطوف کنید. هنگام ارزیابی مصدوم، همواره به سه دسته از اطلاعات توجه داشته باشید: چگونگی وقوع حادثه، علایٔم و نشانه ها.

چگونگی‌وقوع‌حادثه به چگونگی وقوع حادثه کاملا توجه نشان دهید زیرا ممکن است نشانه هایی از آسیب احتمالی را دربرداشته باشد، به طور مثال یک بطری ماده سفیده کننده باز شده کنار مصدوم ممکن است سرنخ یک مسمومیت باشد. داشتن سابقه پزشکی مصدوم بسیار مؤثر است به ویژه زمانی که احتمال می دهید مواردی نظیر بیماری قند یا بیماری قلبی وجود دارد. اگر امکان دارد از جزیٔیات وضع مصدوم یادداشت بردارید زیرا در مراکز درمانی قابل استفاده است. این اطلاعات را اگر ممکن باشد از مصدوم یا یکی از حاضرین می توان به دست آورد. به عنوان مثال مجروح ممکن است فقط بتواند بگوید “من سر خوردم و افتادم” در حالی که شاهد ممکن است اظهارکند “به چشم خود دیدم که مصدوم به زمین افتاد و سرش به دیوار خورد.”

فراموش نکنید

هرگز مصدوم را دستپاچه نکنید و به خاطر بسپارید که کلیه اطلاعات را به محض رسیدن پزشک یا مامور اورژانس به آنها بدهید.

علایٔم‌ مواردی هستند که امدادگر قادر به مشاهده و درک آنهاست. برخی از علایٔم قابل مشاهده هستند نظیر خونریزی خارجی واضح، رنگ پریدگی صورت و تعریق بیش از حد. برخی از علایٔم قابل شنیدن می باشند مانند تنفس همراه با صدا و غلغل. بعضی دیگر از علایٔم با لمس مشخص می شوند مانند سفتی شکم و علایٔم دیگر نیز با استفاده از تست های مختلف قابل شناسایی هستند.

نشانه‌ها مواردی هستند که به دنبال بیماری یا جراحت به وسیله خود مصدوم احساس و گزارش می شوند. این نشانه ها توسط شخص امدادگر قابل ارزیابی و تشخیص نیستند نظیر درد، تهوع، سرگیجه یا تشنگی. اصولا نشانه ها را تنها می توان از فرد هوشیار پرسید. وقتی خود مصدوم بیهوش است، امدادگرگاهی می تواند نشانه ها را از اطرافیان وی که قبل از بیهوش شدن مصدوم در صحنه حاضر بوده اند، بپرسد. بعضی از علایٔم مصدوم ممکن است بلافاصله مشخص شوند به ویژه در اولین نگاه.

برای مثال جراحت خارجی واضح، حالت بیهوشی یا کبودی (تغییر رنگ آبی) محسوس در صورت. از سوی دیگر مصدوم ممکن است به محض اینکه به او رسیدید، خودش اطلاعاتی در مورد برخی از مشکلاتش (نشانه ها) بیان نماید. معمولا مصدوم از مشکلی که بیش از همه آزارش میدهد مانند درد، سختی تنفس، تهوع، ضعف یا تشنگی شکایت خواهد کرد در بسیاری از موارد، علایٔم و نشانه های واضح مشکل اصلی را بلافاصله مشخص می کنند. با این وجود امدادگر نباید تنها روی واضحات تکیه کند، بلکه باید مصدوم را ارزیابی نماید و در صورتی که مصدوم هوشیار است، از او بخواهد نشانه های اضافی را که در ابتدا مشخص نبوده اند، بیان کند.

مراحل ارزیابی

پس از ارزیابی صحنه حادثه و اطمینان از ایمنی آن باید به مصدوم یا مصدومین بپردازید. مشکلات موجود را شناسایی و ارزیابی کرده و مراقبت های اولیه را اعمال نمایید. بدین منظور ابتدا ارزیابی اولیه و سپس بسته به وضعیت مصدوم ارزیابی ثانویه را انجام دهید. به هنگام ارزیابی مصدوم تا حدی سریع عمل کنید که باعث بی دقتی، برخورد نامناسب با مصدوم و بی توجهی نشود.

ارزیابی‌ سریع‌‌(اولیه)

‌مصدوم‌ هدف از ارزیابی سریع، شناسایی و مراقبت فوری مشکلاتی است که حیات مصدوم را تهدید می کنند و در نظر اول مشخص می باشند مانند بیهوشی، ایست قلبی – تنفسی ، خونریزی های شدید و شوک. در این موارد بلافاصله اقدامات لازم جهت رفع خطر را انجام دهید و پس از آن، ارزیابی ثانویه را شروع کنید.

ارزیابی‌ثانویه

‌ هدف از ارزیابی ثانویه تعیین و تشخیص سایر صدماتی است که از اولویت کمتری برخوردار بوده ولی در عین حال نیاز به درمان های فوری دارند. ارزیابی ثانویه شامل گرفتن شرح حال و معاینه فیزیکی می باشد:

۱- گرفتن‌شرح‌حال: ‌ این کار به منظور تحقیق بیشتر از مصدوم به منظور تعیین میزان آسیب وارد شده به او یا وجود بیماری قبلی، داروهای مصرفی، وجود آلرژی و نشانه ها انجام می شود. شرح حال شامل کسب جزیٔیات در مورد چگونگی وقوع صدمه و سایر نشانه های فرد است که در این امر اطلاع از بیماری های قبلی او نیز حایٔز اهمیت است. بررسی وضعیت مصدوم درست از لحظه رسیدن امدادگر به صحنه آغاز می گردد، وضعیت قرارگیری مصدوم و اجسام اطراف او ممکن است اطلاعات ارزشمندی در این مورد ارایٔه دهد به خصوص در مصدومینی که وضعیت عمومی مناسبی ندارند و یا بیهوش هستند به عنوان مثال:

ـ وقتی که مصدوم در مجاورت یک وسیله نقلیه تصادفی روی زمین افتاده باشد، منطقی است چنین تصور کنیم که از اتومبیل پرت شده است و امدادگر باید به احتمال آسیب های نخاع، شکم و یا سینه دقت داشته باشد. اما در مصدومین هوشیار علاوه بر موارد فوق از مصدوم در ارتباط با سایر نشانه هایی که دارند نیز سوال می شود مانند:

ـ آسیب چگونه بوجود آمده است؟

ـ آیا قسمت دیگری از بدن نیز صدمه دیده است؟

ـ شدت صدمه چه میزان بوده است؟

ـ از این اتفاق چه مدت می گذرد؟

مهم است دریابیم که حال مصدوم از لحظه آسیب چه تغییری کرده است. این امر به ما کمک می کند بفهمیم حال عمومی مصدوم در حال بهبود است، وخیم تر شده و یا ثابت مانده است. در صورتی که مصدوم بیهوش است یا کسب اطلاعات از وی دشوار است، امدادگر ممکن است بتواند از اطرافیان وی که در زمان حادثه حاضر بوده اند اطلاعات کسب کند. در چنین مواردی جستجوی لباس های مصدوم در جهت یافتن احتمالی داروهای مصرفی، علایٔم نشانگر یا کارت بیماری های خاص میتواند کمک کننده باشد. همچنین معاینه فیزیکی در کسب اطلاعات بیشتر کمک می کند.

۲- معاینه‌فیزیکی: ‌ پس از انجام ارزیابی اولیه و گرفتن شرح حال، معاینه فیزیکی را آغاز کنید. معمولا معاینه فیزیکی از جمجمه آغاز می شود و بهتر است برای معاینه از هر دو دست استفاده شود به طوری که بتوان دو سمت بدن را با هم مقایسه نمود.

معاینه جمجمه: بدون حرکت دادن سر مصدوم به دنبال خونریزی، ورم، برآمدگی و یا فرورفتگی بگردید این ها ممکن است نشانه شکستگی در جمجمه باشند.

معاینه صورت: به رنگ صورت دقت کنید. ممکن است رنگ پریده یا برافروخته باشد، و حتی ممکن است درصورت اشکال در تنفس کبود باشد. در همان حال صورت را بیازمایید و ببینید که به طور غیرعادی سرد است یا گرم و به وضعیت رطوبت و خشکی پوست نیز توجه نمایید.

معاینه چشمها: مردمک چشم ها را از نظر اندازه، قرینه بودن و واکنش به نور بررسی نمایید.

معاینه بینی: بینی را برای یافتن نشانه هایی از خون، مایع روشن یا مخلوط هر دو، معاینه کنید.

معاینه دهان: لب ها را چک کنید در صورت مشاهده سوختگی، احتمال مسمومیت با مواد شیمیایی مطرح می باشد. رنگ لب ها و مخاط داخلی آن را بررسی کنید و دقت کنید آیا کبودی یا بی رنگی وجود دارد، چون کبودی نشانه خفگی و بیرنگی نشانه کاهش خون رسانی است. به بوی دهان توجه کنید، سریعا داخل دهان را بگردید تا مطمیٔن شوید که چیزهایی مثل استفراغ، خون، غذا، دندان مصنوعی و غیره که باعث انسداد راه هوایی بیمار می شوند، در دهان وجود ندارد. دندانها را آزمایش کنید. اطمینان یابید که دندان لقی به گلوی بیمار نیفتاده باشد. مطمیٔن شوید که دندان های مصنوعی محکم به لثه چسبیده اند، در غیر این صورت دندان ها را خارج کنید.

معاینه گوشها: باید از نظر اشیاء خارجی چک شوند. دقت کنید که چیزی در گوش وجود دارد یا خیر؟ به دنبال نشانه هایی از خون و یا مایع شفاف مغزی ـ نخاعی باشید که احتمال دارد بیانگر شکستگی در جمجمه باشند. درگوش مصدوم هوشیار صحبت کنید تا شنوایی او را بسنجید.

معاینه ستون فقرات: یقه یا کراوات اطراف گردن را شل کنید. انگشتان خود را در ناحیه گردن زیر ستون فقرات قرار دهید و از بالای گردن تا به پایین، تا آنجا که دستتان می رسد، انگشتان خود را بین دو کتف بلغزانید و به وجود یا عدم وجود بی نظمی در ستون فقرات دقت کنید. چون بی نظمی در ستون فقرات احتمالا نشانه شکستگی است. سپس انگشتان خود را با ملایمت در زیر فرورفتگی کمر قرار دهید و بدون آنکه باعث حرکت مصدوم شود یا لباسش را دربیاورید از روی لباس تا آنجا که ممکن است بالا و پایین پشت را بگردید تا اطمینان حاصل کنید دررفتگی یا شکستگی روی ستون فقرات وجود دارد یا خیر؟ همچنین درجستجوی تورم و بی نظمی احتمالی مهره ها باشید.

معاینه قفسه سینه: قفسه سینه مصدوم را از نظر جراحت و شکستگی دنده ها معاینه کنید. جهت بررسی عملکرد دستگاه تنفس و دستگاه گردش خون، علایٔم حیاتی مصدوم را اندازه گیری کنید.

معاینه شکم: شکم مصدوم را از نظر جراحت، تورم، سفتی و تغییر رنگ بررسی نمایید.

معاینه لگن: مراقب شکستگی لگن باشید. به هنگام معاینه لگن، مصدوم را از نظر بی اختیاری ادرار و مدفوع کنترل نمایید.

معاینه اندام ها: به منظور یافتن جراحت و شکستگی اندام ها را بررسی نمایید. جهت بررسی گردش خون، اندام های قرینه را از نظر رنگ، حرارت و گردش خون با هم مقایسه کرده و تست پر شدن ناخن را انجام دهید.

ارزیابی‌علایٔم‌‌حیاتی‌

علایٔم حیاتی نشانگر عملکرد سیستم های حیاتی بدن یعنی دستگاه عصبی مرکزی (به ویژه مغز)، دستگاه تنفس و دستگاه گردش خون می باشند. بسیاری از صدمات و بیماری ها می توانند با ایجاد اختلال درعملکرد سیستم های حیاتی، باعث تهدید زندگی مصدوم شوند. اختلالات سیستم های حیاتی خود را به صورت تغییرات خاص در علایٔم حیاتی، نشان می دهند. بنابراین در تمامی مواردی که فردی دچار حادثه و آسیب شده است ارزیابی سریع و انجام مراقبت های اولیه و پس از آن معاینات فیزیکی ضروری می باشد. اندازه گیری علایٔم حیاتی به هنگام معاینه فیزیکی، ارزیابی حال کلی مصدوم و تشخیص سریع جراحت های داخلی که در ظاهر آشکار نیستند، را مقدور می سازد. بنابراین دقت و توجه به علایٔم حیاتی و ارزیابی آن راهنمای مناسبی خواهد بود برای اقدام درمانی که باید انجام دهیم.

این علایٔم عبارتند از:

الف) سطح هوشیاری، شیوه تکلم و رفتار

ب)کیفیت نبض

پ) کیفیت تنفس

ت) فشار خون

ث) خونرسانی به پوست (خونرسانی محیطی)

ج) درجه حرارت بدن؛ (معمولاً در موارد اورژانس اندازه گیری درجه حرارت لزومی ندارد).

فراموش نکنید

ارزیابی نبض و تنفس به معنای تعیین وجود یا عدم وجود آنها نیست، بلکه ارزیابی کیفیت نبض و تنفس شامل تعداد، نظم و حجم می باشد. علایٔم حیاتی در مراکز درمانی با این اختصارات TPR – BP نیز نمایش داده می شوند

الف) سطح هوشیاری، نحوه تکلم و رفتار

اولین علایٔمی هستند که در هر مصدومی باید ارزیابی شوند و معرف عملکرد دستگاه عصبی مرکزی می باشند. ضربه مغزی با کاهش سطح هوشیاری مشخص خواهد شد. مصدوم ممکن است گیج، خواب آلود یابیهوش باشد. ممکن است رفتار و تکلم او مختل شود و به طور غیرطبیعی بیقرار یا مضطرب باشد یا رفتار غیرطبیعی از خود نشان دهد. همچنین ممکن است نسبت به زمان و مکان حضور ذهن نداشته باشد یا نتواند آشنایان و بستگان خود را بشناسد.

فراموش نکنید

هوشیاری، تکلم و رفتار علایٔم بسیار مهمی هستند و هرگونه اختلالی در آنها باید شک به صدمه یا بیماری جدی را برانگیزد. تشخیص هرگونه اختلال در یکی از این علایٔم نیازمند ارزیابی دقیق تر دستگاه عصبی مرکزی مصدوم است.

معاینه مردمک ها: بخشی از ارزیابی عصبی است. امدادگر باید مشخص نماید که آیا قطر مردمک ها طبیعی است؟ آیا مردمک ها هم اندازه هستند؟ و آیا به نور پاسخ می دهند یا خیر؟ مردمک طبیعی در پاسخ به تاباندن نورتنگ می شود (کوچک تر می گردد). مردمک گشاد ممکن است نشان دهنده خونریزی یا اختلالاتی باشد که باعث فشار به مغز می شوند و معمولا گشادی مردمک در سمتی اتفاق می افتد که خونریزی یا اختلال وجود دارد. اگر هر دو مردمک گشاد باشند و به نور پاسخ ندهند، ممکن است نشاندهنده آسیب مغزی شدید وغیرقابل برگشت (مرگ مغزی) به خاطر آسیب یا کمبود اکسیژن باشد.(شکل ۱-۲و ۲-۲)

          

مردمک معمولی      مردمک گشاد        مردمک تنگ

شکل ۱-۲- مقایسه مردمک های تنگ و گشاد

 

شکل ۲-۲- مردمک نامتقارن ممکن است نشان دهنده حمله یا آسیب مغزی باشد

 

نبض

نبض نشان دهنده عمل قلب است. با هر انقباض قلب، خون در سراسر شریان ها پمپ می شود که به نوبه خود موج های پیشرونده را منتقل می کنند. با قرار دادن انگشتان روی محلی که شریان از نزدیک سطح پوست و روی استخوان عبور می کند، این موج ها قابل لمس است که به آن نبض گفته می شود.(شکل ۲-۳)

           

محل لمس نبض رادیال             محل لمس نبض کاروتید

        

محل لمس نبض براکیال در نوزاد    محل لمس نبض قوزک پا

شکل ۳-۲ محل های معمول لمس نبض

عوامل مؤثر بر تغییرات نبض:

• بیماری های مختلف ·
• سن: تعداد نبض با افزایش سن به تدریج کم می شود .
• جثه بدن: تعداد نبض در افرادی که اندام کوچک تر دارند بیش از افرادی است که دارای اندام بزرگی هستند.
• وضع جسمانی: حالات هیجانی و تب منجر به افزایش تعداد نبض می شود.
• وضعیت بدن: مثلا تعداد ضربان نبض در حالت خوابیده کمتر از حالت ایستاده است.
• داروها: که ممکن است تعداد نبض را تغییر داده و باعث افزایش یا کاهش آن شوند.

میزان نبض طبیعی در دقیقه برای سنین مختلف:

زیر یک سال        ۱۶۰-۸۰

یک تا ۳ سالگی   ۱۲۰-۸۰

افراد بالغ            ۱۰۰-۶۰

اندازه گیری تعداد نبض:

در این مرحله از ارزیابی معمول است که از نبض مچ دست استفاده شود به این منظور نوک انگشتان خود را در امتداد شست مصدوم و در قاعده مچ او قرار دهید. به ملایمت فشار وارد کنید تا زمانی که نبض را حس کنید. تعداد نبض را در مدت ۶۰ ثانیه بشمارید. رقم به دست آمده تعداد نبض در دقیقه است. در صورتی که وقت کافی ندارید می توانید نبض را در ۳۰ ثانیه شمرده و دو برابر کنید.

فراموش نکنید

از انگشت شست خود برای لمس نبض استفاده نکنید، زیرا انگشت شست دارای شریانی است که شما می توانید حس کنید و بدین ترتیب شما ممکن است اشتباهاً تعداد نبض خودتان را بجای نبض مصدوم اندازه بگیرید.

در ارزیابی سریع، امدادگران حرف های جهت بررسی وجود نبض از شریان کاروتید در گردن استفاده میکنند در حالی که در این مرحله از ارزیابی از نبض مچ دست برای تعیین ویژگیهای نبض، مانند: تعداد، ریتم (نظم ) و قدرت استفاده می گردد.

تعداد نبض

در صورتی که تعداد نبض از ۱۰۰ ضربه در دقیقه تجاوز کند، سریع (تاکیکاردی) و هنگامی که کمتر از ۶۰ ضربان در دقیقه باشد، کند (برادیکاردی) تلقی می شود.

ریتم نبض

نبض ممکن است منظم یا نامنظم باشد. نبض منظم بدین معنی است که وقفه های مابین هر ضربان طول مساوی دارند. اختلالات ریتم قلب و آسیب های خاص می توانند به ایجاد نبض نامنظم منتهی شوند که به معنای فواصل غیر یکسان بین ضربان ها است.

حجم نبض (قدرت)

قدرت نبض نشان دهنده حجم خون، قدرت انقباضی قلب و قطر رگ های خونی فرد می باشد. نبض میتواند پر، ضعیف یا جهنده باشد. بطور مثال در خونریزی ها، نبض ضعیف و در ضربه های مغزی نبض، جهنده لمس می شود.

تنفس

به هنگام ارزیابی وضعیت تنفس مصدوم باید به متغیرهای مختلفی مانند: تعداد، ریتم و عمق تنفس و همچنین هرگونه صدای تنفسی و نیز تلاش تنفسی توجه نمود.

تعداد تنفس: برای شمردن تعداد تنفس به قفسه سینه مصدوم نگاه کنید و بالا و پایین رفتن قفسه سینه را به مدت ۶۰ ثانیه بشمارید. در صورتی که وقت کافی ندارید می توانید تنفس را در ۳۰ ثانیه شمرده، دو برابر کنید. میزان تنفس طبیعی در دقیقه برای سنین مختلف:

زیر یک سال       ۶۰-۳۰

یک تا ۳ سالگی  ۴۰-۲۰

افراد بالغ          ۲۰-۱۲

تعداد بیش از ۳۰ تنفس در دقیقه، تند (تاکی پنه) تلقی می شود. تعداد کمتر از ۱۰ تنفس در دقیقه، کند (برادی پنه) در نظر گرفته می شود.

ریتم تنفس: تنفس می تواند منظم یا غیر منظم باشد. زمانی تنفس را منظم می دانیم که هم فاصله بین نفس ها و هم حجم تنفسی ثابت باقی بمانند. ضربه های مغزی می توانند باعث تنفس های غیرمنظم شوند.

فراموش نکنید

هرگونه تنفس نامنظم در یک فرد مصدوم باید شک به جراحت سر یا قفسه سینه را به ذهن بیاورد و در یک فرد غیر مصدوم باید به فکر یک بیماری زمین های جدی بود.

عمق تنفس

تنفس میتواند طبیعی، سطحی یا عمیق باشد. عمق تنفس از روی حجم هوای مبادله شده در هر نفس یا میزان بالا و پایین رفتن قفسه سینه مشخص می گردد. در ضربه های مغزی اغلب تنفس عمیق است در حالی که در جراحت های قفسه سینه و شوک، تنفس سطحی می باشد.

تلاش تنفسی

در شرایط طبیعی تنفس، بیصدا و بدون تلاش است. جراحت های قفسه سینه یا بیماری های ریه یا قلب می توانند تنفس را به یک فرآیند بسیار پرزحمت تبدیل کنند که نیازمند انرژی زیاد است.

فراموش نکنید

به فردی که تنفس سخت دارد باید کمک تنفسی داده شود. در غیر این صورت به زودی خسته می شود و حتی تا بیهوشی و توقف تنفس پیش می رود.

 فشارخون

فشارخون نمایانگر فشاری است که خون روی دیواره های شریان ها وارد می آورد و با دستگاه فشارسنج قابل اندازه گیری است. فشارخون شریانی ثابت نیست، بلکه در حین انقباض و شل شدن قلب تفاوت می کند. در زمان انقباض قلبی (سیستول) خون به داخل شریان ها پمپ می شود و فشارخون به حداکثر می رسد. در زمان شل شدن قلبی (دیاستول) فشارخون در شریانها به حداقل خود می رسد. پس اندازه گیری فشارخون با سنجش دو رقم صورت می گیرد، یک رقم بالا که فشارخون سیستولی (ماکزیمم) نامیده می شود و رقم پایین موسوم به فشارخون دیاستولی (مینیمم) می باشد.

مقادیر فشارخون در بزرگسالان از فردی به فرد دیگر و در میان زنان و مردان متفاوت می باشد. به طور کلی می توان گفت که در بالغین فشار خون ماکزیمم در حالت طبیعی ۱۳۹-۱۲۰ میلیمتر جیوه و فشارخون مینیمم ۸۹-۶۵ میلیمتر جیوه می باشد.

 

طریقه اندازه گیری فشارخون

۱- بازوبند دستگاه فشارخون را دور بازوی مصدوم ببندید

۲- با لمس، نبض را در حفره آرنج پیدا کنید و گوشی را روی این نقطه بگذارید و گوشی را با کمک انگشتان خود در محل نگهدارید.

 

 

(الف)                (ب)                 (ج)

شکل ۴-۲- مراحل اندازه گیری فشارخون دستگاه نمایش می دهد

۳- با استفاده از تلمبه دستگاه، بازوبند را باد کنید تا حدی که عقربه، فشار حدود ۱۶۰- ۱۸۰ میلیمتر جیوه را نشان دهد. (مقدار ذکر شده بستگی به سن، جنس و وضعیت شخص دارد) .

۴- پیچ تخلیه هوا را به آهستگی باز نموده و فشار هوای بازوبند را آرام آرام کم کنید. با گوشی گوش دهید و هم زمان به عقربه دستگاه نگاه کنید (اگر هم زمان با باز نمودن پیچ تخلیه هوا، صدای ضربان را در گوشی شنیدید بلافاصله پیچ تخلیه هوا را بسته و بازوبند را بیشتر باد کنید تا حدی که عقربه فشار حدود ۲۰۰-۲۲۰ میلیمتر جیوه را نشان دهد).

۵ـ پس از باز کردن پیچ تخلیه هوا و کاهش هوای بازوبند درنقطه خاصی به طور ناگهانی صدای ضربان قلب توسط گوشی شنیده خواهند شد. در همان لحظه به عددی که عقربه  دقت کنید. عدد خوانده شده، فشار خون سیستولیک است که در واقع نقطهای می باشد که فشارخون از فشار هوا در بازوبند تجاوز کرده است. این عدد نمایانگر فشار خون حداکثر (ماکزیمم) مصدوم است.

۶ـ در حالی که فشار در بازوبند به تدریج سقوط می کند به گوش دادن ادامه دهید تا زمانی که صداها بسیار ضعیف شوند یا به طور کامل از بین بروند. در آن نقطه مجددا به عقربه روی فشارسنج نگاه کنید. عددی را که عقربه نشان میدهد فشارخون حداقل (مینیمم) است.

۷ـ اعداد اندازه گیری شده را ثبت نمایید.

فراموش نکنید

فشارخون به طور موقت به خاطر عواملی نظیر ترس یا درد بالا می رود، بنابراین یک بار اندازه گیری فشارخون در یک فرد لزوما معرف خوبی برای فشارخون معمول وی نمی باشد.

شکل ۵-۲- نمایی از اندازه گیری فشار خون با استفاده از گوشی

در صورت عدم دسترسی به گوشی یا در زمانی که محیط پر سر و صدا و سمع دشوار باشد، شما می توانید فشارخون ماکزیمم را به طریقه لمسی و بدون گوشی اندازه بگیرید. برای این کار پس از بستن بازوبند، نبض را در ناحیه مچ یا آرنج با انگشتان خود لمس کنید. بازوبند را به حد کافی باد کنید. در اثر فشار بازوبند روی شریان، نبض دیگر لمس نخواهد شد. سپس با باز کردن دریچه، آرام آرام هوای بازوبند را تخلیه کنید. در یک نقطه خاص ناگهان نبض زیر انگشتان احساس خواهد شد. در همان لحظه عقربه فشارسنج را نگاه کنید. عددی که توسط عقربه نشان داده می شود فشارخون ماکزیمم خواهد بود.

فراموش نکنید

فشارخون مینیمم در حالت طبیعی بدون گوشی قابل اندازه گیری نیست.

ارزیابی خون رسانی به پوست

در حالت طبیعی پوست هر فرد گرم و کمی مرطوب است.

رنگ

در افراد سفیدپوست، جریان خون در عروق خونی کوچک زیر پوست باعث رنگ صورتی و طبیعی آن می شود. انقباض رگ های خونی پوست باعث کاهش جریان خون در زیر پوست و رنگ پریدگی می شود، درحالی که گشادی عروق خونی پوست موجب افزایش جریان خون زیر آن و برافروختگی می گردد.

سیانوز (کبودی)

رنگ آبی پوست زمانی ظاهر می شود که کاهش محسوسی در مقدار اکسیژن خون وجود داشته باشد.

فراموش نکنید

در افراد سبزه یا سیاه پوست این تغییرات رنگ (رنگ پریدگی، برافروختگی و سیانوز) ممکن است به راحتی در پوست مشخص نباشند، ولی اغلب در ناخنهای دست، مخاط دهان یا ملتحمه چشم قابل تشخیص هستند.

دما

انقباض عروق خونی زیر پوست با کاهش حرارت همراه است. برعکس گشاد شدن رگ های خونی باعث افزایش حرارت می شود.

رطوبت

به فعالیت غدد عرق که تحت تأثیر دستگاه عصبی می باشند، بستگی دارد. در شرایط عادی پوست کمی مرطوب است. در حالات خاص پوست می تواند خیلی خشک یا بیش از حد مرطوب باشد.

 درجه حرارت بد

درجه حرارت طبیعی بدن در حدود ۳۷ درجه سانتیگراد که معادل ۹۸/۶ درجه فارنهایت است، می باشد.

فراموش نکنید

درجه حرارت در نواحی مختلف بدن تا حدودی متفاوت است. به طور مثال درجه حرارت مقعد نیم درجه بیش از درجه حرارت دهان و درجه حرارت زیربغل نیم درجه کمتر از ناحیه دهانی است.

درجه حرارت بدن در اثر ورزش، بیماری ها، فعالیت جسمی، حرارت محیط و دوران بارداری بالا میرود و عواملی مانند گرسنگی، کم شدن مقاومت بدن، خونریزی و شوک آن را پایین می آورند. نظر به اینکه مرکز تنظیم درجه حرارت در بدن نوزادان تکامل نیافته است، لذا نسبت به سرما و گرما حساسیت بیشتری دارند. به منظور اندازه گیری درجه حرارت بدن میتوان از سه روش استفاده نمود:

۱- از راه دهان به مدت ۳ دقیقه

۲- از راه مقعد به مدت ۲ دقیقه

۳- از راه زیربغل به مدت ۵ دقیقه

به هنگام اندازه گیری درجه حرارت از راه دهان، دماسنج را به دقت ضدعفونی کرده و آن را تکان دهید تا جیوه در مخزن جمع گردد و یا حداقل از ۳۵ درجه سانتیگراد پایین تر بیاید. سپس مخزن دماسنج را کاملاً در زیر زبان قرار دهید. پس از آن دقت کنید که دهان کاملا بسته باشد. پس از سه دقیقه دماسنج را از دهان خارج کرده و آن را خوانده و دمای بدن را یادداشت نمایید. سپس دماسنج را از قسمت بالا به طرف مخزن جیوه با آب و صابون تمیز و سپس با الکل ضدعفونی کنید.

توجه: اندازه گیری درجه حرارت در اطفال، افراد بیهوش، بیماران روانی و بیماران مبتلا به تنگی نفس و لرز و کسانی که اعمال جراحی فک دارند، نباید از راه دهان باشد.

۴- اقدامات درمانی

امدادگر به هنگام مواجهه با هر وضعیتی باید اقدامات مناسب را با ملایمت و سرعت انجام دهد و بهتر است آرامش خود را در حین انجام اقدامات حفظ نماید و مصدوم را با پرسش های بی مورد آزار ندهد و پس از انجام اقدامات لازم مراقب مصدوم باشد تا گروه های امداد برسند.

۵- انتقال مصدوم

انتقال مصدوم عبارتست از حمل مصدوم از محل حادثه به محل امن یا به مراکز درمانی به صورتی که هیچ گونه عارضه ای برای مصدوم ایجاد نشود. دقت نمایید قبل از انتقال مصدوم از صحنه حادثه، اقدامات اولیه لازم را انجام دهید، مگر آنکه خطری شما یا مصدوم را تهدید نماید.

به طور مثال هیچ گاه قبل از کنترل خونریزی، مصدوم را جابجا نکنید مگر آنکه خطر آتش سوزی، شما یا مصدوم را تهدید نماید. ·

یک مصدوم بیهوش با ضربه سر باید درازکش باشد و سرش بالاتر از سطح پاهایش قرار بگیرد. هیچ وقت سر او را پایین تر از بدن قرار ندهید، زیرا ممکن است وضعیت او را بدتر کند. (چون فشار داخل مغزش بالا می رود).

· فردی که مشکل تنفسی دارد ولی هوشیار است، باید در هر وضعیتی که راحت تر است منتقل شود.

· مصدوم بیهوش را هرگز در حالت نشسته منتقل نکنید.

· مصدومی که خون زیادی از دست داده و یا در شوک است، باید پاهایش بالاتر از سر قرار گیرد.

بر اساس یک قانون کلی تا زمانی که جان مصدوم و یا بیمار به علت برخی شرایط خاص در محیط به خطر نیفتاده است انتقال اصولی مصدوم را به افراد حرفه ای و آموزش دیده بسپارید و تا حد امکان مصدوم را جابجا نکنید.

در صورت بروز هر کدام از موارد ذکر شده در بالا میتوانید با تماس با تلفن مرکز آمبولانس ستایش به شماره ۵۵۴۲۶۶۴۲
از خدمات اورژانس و آمبولانس خصوصی ستایش امداد و کمک همکاران متخصص ما بهره مند شوید

مرکز آمبولانس خصوصی ستایش امداد در جهت ارائه خدمات آمبولانس خصوصی تهران به صورت ۲۴ ساعت شبانه روز در خدمت هموطنان عزیز می باشد